غنایم واقعی مسابقات برای این کشور غنی از گاز در خلیج فارس، بازدیدکنندگان راضی، معاملات تجاری و شناخته شدن در عرصه بین المللیست؛ روندی که می‌تواند به امنیت ملی بیشتر منجر شود.
دوحه، قطر – جام جهانی فوتبال قطر یک فاجعه در روابط عمومی محسوب می‌شد. این رویداد بیشتر به ذره بینی برای نمایش سوابق مربوط به حقوق بشر در این دولت کوچک نفتی تبدیل شده است. رفتار این کشور با افراد دگرباش جنسی، زنان و کارگران مهاجر در طول جام جهانی برجسته شده است. در زمین بازی هم عملکرد تیم ملی قطر باعث شد تا رکورد بدترین نمایش یک کشور میزبان در تاریخ 92 ساله این رقابت‌ها را به خود اختصاص دهد.
با تمامی این‌ها، برای این شبه جزیره خلیج فارس غنی از گاز، غنایم واقعی این مسابقات را می‌توان در جای دیگری یافت: بازدیدکنندگان راضی، معاملات تجاری و شناخته شدن در عرصه بین المللی؛ عواملی که می‌توانند منجر به افزایش امنیت ملی این کشور شوند.
دانیل ریچه، دانشیار مدعو در دانشگاه جورج تاون قطر، که یکی از نویسندگان کتاب «قطر و جام جهانی فوتبال 2022: سیاست، اختلاف، تغییر» است، بیان کرده است: قطر با میزبانی این رویداد اهداف سیاسی زیادی داشته است.
او افزود که قطر از فوتبال برای “غلبه بر نامرئی بودن یک کشور کوچک” استفاده کرده است. این روند به قطر اجازه داده است تا “در امور بین المللی تاثیرگذارتر شود.”
سایر کشورهای اقتدارگرا که امیدوارند وجهه جهانی خود را برجسته کنند نیز در ادامه خواهند توانست تا این رویداد را به عنوان یک نقشه بالقوه تلقی کنند. در بازی فینال، فرانسه و آرژانتین با حضور ستاره‌های خود یعنی لیونل مسی و کیلیان امباپه، که هر دو در باشگاه قطری پاری سن ژرمن در فرانسه بازی می‌کنند، به مصاف هم رفتند.
فوتبال و “قدرت نرم”
سیاست شاید بزرگ‌ترین پیروزی را برای این کشور به ارمغان آورده باشد؛ کشوری که به اندازه کانکتیکات است و در آن سوی مرز و در بخشی از خلیج فارس مابین عربستان سعودی و کشور رقیبش ایران قرار دارد. قطر دلایل متعددی برای نگرانی در مورد جایگاه خود در جهان دارد. دلیل این امر این است که این کشور به تازگی از محاصره دیپلماتیک و حمل و نقل پنج ساله به رهبری سعودی‌ها و امارات متحده عربی خارج شده است.
جام جهانی تاثیر قابل توجهی در روابط موجود در خلیج فارس داشته است. این رویداد قطر را نه به عنوان یک بخش رانده شده و منزوی از منطقه، بلکه به عنوان یک بازیکن کلیدی به جهانیان معرفی کرد. کشوری که متحدان خود را به یکی از بزرگ‌ترین مهمانی‌های واقع در روی کره زمین دعوت کرده است؛ در عین حال هم نفوذ رو به رشد خود را برای غرب به نمایش گذاشت.
شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رهبر امارات روز دوشنبه در سفری غیرمنتظره به قطر سفر کرد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان نیز در مراسم افتتاحیه حاضر بود. در این مراسم او شال ملی خود را با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، مبادله کرد.
حضور چنین افراد سرشناسی بسیار حائز اهمیت است. بر این اساس اگر رهبران دولت‌ها در حال زینت دادن به یک رویداد ورزشی جهانی دیده شوند، احتمال محاصره، تهاجم یا دخالت در امور آن کشور بسیار کمتر از قبل خواهد شد. کارشناسان همچنین معتقدند که چنین نمایش ملموسی از اتحاد، می‌تواند راه را برای همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک بین این رقبای قدیمی، هموارتر کند.
الکسیس آنتونیادس، دانشیار دانشگاه جورج تاون در قطر که وابسته به بنیاد قطر و یک سازمان غیرانتفاعی دولتیست، گفت: “این وضعیت به قطر کمک می‌کند تا با میزبانی از تعدادی زیادی از رهبران و دولت‌های حال حاضر، قدرت نرم ایجاد کند. درست مثل این است که شما مرا به خانه خود دعوت کرده باشید، اطراف را به من نشان دهید و روز خوبی در کنار هم داشته باشیم.”
این اولین جام جهانی در خاورمیانه و اولین جام جهانی در کشوری با اکثریت مسلمان است. با این وجود، وقتی قطر تنها 48 ساعت قبل از اولین مسابقه تصمیم گرفت فروش آبجو را ممنوع کند، هواداران و کارشناسان غربی بسیار متحیر شدند؛ نه به این دلیل که آن‌ها هوس نوشیدن الکل می‌کردند، بلکه به این دلیل که شاهد چرخشی صد و هشتاد درجه‌ای و ضربتی، پیش از شروع اولین مسابقه بودند.
با این حال، آنتونیادس و دیگر کارشناسان معتقدند که با انجام این کار، قطری‌ها توانستند نشان دهند که می‌توانند فیفا، نهاد حاکم بر فوتبال جهان را به رعایت آداب و رسوم جامعه محافظه‌کار اسلامی خود وا دارند. این روند در واقع نوعی “نمایش قدرت نمایی” با پذیرش خطرات منتهی به کابوسی لجستیکی بوده است.
اگرچه اکثر مقامات غربی مراسم افتتاحیه را نادیده گرفتند، اما آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه روز بعد برای تماشای بازی افتتاحیه ایالات متحده مقابل ولز، وارد استادیوم شد.
بلینکن به خاطر مسائل مربوط به حقوق بشر به میزبانانش تشر زد، اما پیشرفت آن‌ها به علت برگزاری مسابقات در منطقه را نیز تحسین کرد. برای چنین کشور کوچکی در همسایگی غول‌های منطقه، تقویت روابط با متحدان قدرتمند غربی دلیلی منطقی برای میزبانی این کشور از بزرگ‌ترین پایگاه هوایی ارتش ایالات متحده در خاورمیانه بوده است.
تنها سیاستمداران افراد حاضر در قطر نبوده‌اند. گروه‌های متعددی از تاجران نیز به قطر آمده‌اند تا درباره مسائل مالی، ساخت‌وساز و گاز طبیعی صحبت کنند.
در مراسم مهمان‌نوازانه پر زرق و برق استادیوم‌های جدید و درخشان کشور، این بزرگواران چرخ‌دنده‌های معاملات آتی را چرب می‌کنند؛ درست مانند معامله‌ای که هفته گذشته اعلام شد. در این معامله قطر گاز طبیعی مایع آلمان را برای 15 سال آینده تامین خواهد کرد.
آلمان که قصد دارد خود را از منابع گازی روسیه کنار بکشد، به طور همزمان یکی از سرسخت‌ترین منتقدان حقوق بشر در قطر بوده است.
زندگی پس از نفت و گاز
اکثر کشورها از میزبانی خود در جام جهانی یا بازی‌های المپیک برای بازسازی اماکن و زیرساخت‌های مربوطه استفاده می‌کنند. قطر این کار را در مقیاسی بسیار بزرگ انجام داده است. این کشور حدود 200 میلیارد دلار برای ساخت هشت استادیوم جدید، یک سیستم مترو جدید، هتل‌ها و شهری که عملاً یک شهر کاملاً جدید و نوساز با عنوان لوسیل است، هزینه کرده است.
این میزان از تحول برای کشوری که پایتخت آن تا زمان کشف نفت در دهه 1940 یک شهر ماهیگیری بی رونق بوده است، چشمگیر است. در دهه 1970، یکی از بزرگ‌ترین میادین گاز طبیعی جهان در قطر یافت شد. منبعی که امروزه آن را به سومین صادرکننده برتر پس از روسیه و ایالات متحده تبدیل کرده است. در طی این روند مناطق بیابانی قدیمی به چشم اندازی درخشان و پر از آسمان خراش تبدیل شدند.
اگرچه سوخت‌های فسیلی هزینه‌های گزافی را تامین کرده‌اند، اما قطر اکنون در حال برنامه‌ریزی برای زندگی پس از نفت و گاز است. دلیل این رویکرد این است که جهان در تلاش برای تغییر به سمت انرژی سبز است.
قطر هم مانند دیگر همسایگان خود در خلیج فارس، قصد دارد به مرکزی بین المللی برای دیپلماسی، تجارت، ورزش، سرگرمی و صد البته گردشگری تبدیل شود.
بسیاری از افراد حاضر در 1 میلیون نفر جمعیتی که انتظار می‌رفت به جام جهانی سفر کنند، می‌گویند که تحت تأثیر محیط به ظاهر امن و دلپذیر میزبانان قطری خود قرار گرفته‌اند.
الیاس دامونی بیرون از استادیوم بین المللی خلیفه، درست خارج از دوحه، در رقابت حذفی مردان ایالات متحده مقابل هلند در روز شنبه گفت: “واقعاً شگفت انگیز است که قطر چه کار فوق‌العاده‌ای را برای برگزاری این جام جهانی انجام داده است.” او با توصیف این کشور با عناوین فوق العاده امن، فوق‌العاده سرگرم‌کننده، فوق‌العاده سازگار، به گفته‌های خود ادامه داد؛ در ادامه هم مکثی کرد و با گذاشتن دست بر روی قلبش گفت “ما واقعا قدردان قطری‌ها هستیم.”
یک آمریکایی دیگر به نام دیوید کراب، که روز خود را به گشت و گذار در بازار سوق واقف، بازاری در دوحه می‌گذراند بیان کرد: “من نمی‌دانستم اینجا چگونه خواهد بود، اما افراد واقعاً مهمان نواز بودند. در همه بازی‌ها امکان زیادی برای لذت بردن وجود داشت.”
البته همه افراد هم نمی‌توانستند از چنین تجربه بی دغدغه‌ای لذت ببرند.
روابط همجنس‌گرایان در قطر غیرقانونی است. با کارگران مهاجر نیز بدرفتاری می‌شود؛ اگرچه اخیرا اصلاحاتی توسط سازمان بین‌المللی کار، آژانسی مستقر در سازمان ملل، صورت گرفته است.
به نقل از یک مقام دولتی قطر در بیانیه‌ای کتبی: “تمامی بازدیدکنندگان، صرف‌نظر از پیشینه یا اعتقادات، در قطر به گرمی مورد استقبال قرار گرفته‌اند. قطر تبعیض علیه کسی را تحمل نمی‌کند.”
در این بیانیه آمده است که “جام جهانی کاتالیزوری برای تغییرات مثبت در قطر” یعنی بهبود حقوق کارگران بوده است.
در آستانه جام جهانی بحث در مورد حقوق بشر قطر بسیار مطرح بود. با این حال در زمانی که مسابقات شروع شد، این وضعیت آرام شد. بسیاری از روزنامه نگاران غربی ظاهراً از نمایشی روان و فوتبالی سرگرم کننده در طول مسابقات راضی بودند.
ریشی سوناک، نخست وزیر بریتانیا در توئیتی نوشت: “برای قطر به خاطر میزبانی باورنکردنی‌اش در قطر کلاه از سر برمی‌دارم”.
برای بسیاری در قطر، انتقادات پیش از مسابقات به عنوان انحرافی تاسف بار از آنچه آن‌ها به واقع مشاهده کرده‌اند، تلقی می‌شود.
آنتونیادس از دانشگاه جورج تاون قطر گفت: “همه افراد از نحوه پوشش دهی اخبار توسط رسانه‌های غربی کمی ناراحت و ناامید هستند.”
او گفت: “با این حال همگی به آنچه کشور موفق به انجام آن شده است افتخار می‌کنند. قطر مردم و رهبران را گرد هم آورده است. افرادی که در تلاش برای ساختن چیزهایی هستند.”
وی افزود: “ما در حال حاضر در جهانی بسیار پرنوسان زندگی می‌کنیم؛ این دقیقاً همان چیزیست که باید کانون اصلی تمرکز در جام جهانی باشد”.
